Przestępstwo z art. 286 k.k. a niewykonanie zobowiązania umownego

Przestępstwo oszustwa a niewykonanie zobowiązania umownego

W realiach obrotu gospodarczego często dochodzi do sytuacji, w których jedna ze stron umowy nie wywiązuje się z przyjętego zobowiązania. Co do zasady, prowadzi to do sporu cywilnego, w którym dochodzone są roszczenia odszkodowawcze bądź kary umowne. Zdarza się jednak, że okoliczności mogą sugerować przestępstwo oszustwa (art. 286 Kodeksu karnego) – szczególnie gdy pojawiają się przesłanki wskazujące na celowe wprowadzenie w błąd drugiej strony w momencie zawierania lub wykonywania umowy.

W niniejszym artykule zostanie omówione, jak odróżnić zwykłe niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania od oszukańczego działania stanowiącego przedmiot zainteresowania prawa karnego.

1. Podstawy prawne

1. Kodeks cywilny (k.c.)

• Zgodnie z art. 471 K.c., strona niewywiązująca się z umowy zobowiązana jest do naprawienia szkody, o ile nie wykaże, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie wynikło z okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

• Co do zasady, brak realizacji świadczeń (np. zapłaty, dostarczenia towaru, wykonania usługi) prowadzi do roszczeń odszkodowawczych lub egzekucyjnych na drodze postępowania cywilnego.

2. Kodeks karny (K.k.) – przestępstwo oszustwa (art. 286 § 1 K.k.)

• Kluczowym elementem jest wprowadzenie w błąd (lub wykorzystanie błędu) w celu uzyskania korzyści majątkowej.

• Jeżeli istnieją dowody, że sprawca świadomie dążył do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez drugą stronę, czyn może zostać zakwalifikowany jako przestępstwo.

2. Niewykonanie zobowiązania a odpowiedzialność cywilna

Zwykłe niewywiązanie się z umowy, np. nieprzekazanie towaru w uzgodnionym terminie czy brak zapłaty w terminie, samo w sobie nie stanowi przestępstwa. W takich okolicznościach:

• Droga cywilna stanowi naturalny sposób dochodzenia praw przez stronę poszkodowaną.

• Poszkodowany może domagać się np. odszkodowania, zwrócenia zaliczki, zapłaty kar umownych.

• Przyczyną naruszenia umowy bywają problemy finansowe, błędy organizacyjne, nieprzewidziane trudności w zaopatrzeniu czy zdarzenia losowe – niekoniecznie stanowiące przesłankę do odpowiedzialności karnej.

3. Kiedy wkracza odpowiedzialność karna?

Oszustwo (art. 286 K.k.) nabiera znaczenia wówczas, gdy można wykazać, że strona od początku miała zamiar uzyskać korzyść majątkową, wprowadzając kontrahenta w błąd co do kluczowych okoliczności. Przykładowo:

• Fałszywe zapewnienia o posiadaniu środków finansowych, wiedzy czy zdolności do wykonania usługi,

• Podpisywanie umowy z góry wiedząc, że zapłata za towar lub usługę nie nastąpi,

• Ukrywanie informacji o faktycznym braku możliwości realizacji świadczenia,

• Prezentowanie sfałszowanych dokumentów, by skłonić drugą stronę do zawarcia kontraktu.

W takich przypadkach działanie strony przybiera postać świadomego, celowego wprowadzenia w błąd. Tym samym nie chodzi już wyłącznie o spór w sferze cywilnej, ale o czyn opisany w prawie karnym, zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (w typie podstawowym).

4. Ocena zamiaru w chwili zawarcia umowy

Kluczowe przy ocenie, czy dochodzi do oszustwa, jest ustalenie stanu świadomości i woli(tzw. zamiaru) w chwili podejmowania wiążących decyzji. O przestępstwie oszustwa mówimy wtedy, gdy:

• Sprawca świadomie i celowo dążył do tego, aby ofiara dokonała niekorzystnego rozporządzenia mieniem,

• Od samego początku (lub w pewnym, istotnym momencie) działanie to miało charakter z góry zaplanowany (np. podpisywanie umowy przy całkowitej świadomości, że nie zostanie wykonana).

Natomiast jeżeli problemy z wykonaniem umowy pojawiły się później, a strona pierwotnie miała realną wolę i możliwości realizacji świadczenia (które uległy zmianie z przyczyn niezawinionych), brak podstaw do uznania takiej sytuacji za oszustwo.

5. Przykładowe sytuacje z praktyki

1. Utrata płynności finansowej

• Przedsiębiorca zawiera umowę i przyjmuje zaliczkę, lecz w toku realizacji popada w niewypłacalność wskutek nagłych zdarzeń (np. upadłość kluczowego dostawcy).

• Mimo braku terminowej realizacji świadczenia nie jest to automatycznie oszustwo. Konieczne jest bowiem wykazanie, że przedsiębiorca już w chwili podpisywania umowy nie zamierzał wywiązać się z zobowiązania.

2. Świadome wyłudzenie

• Osoba zakłada fikcyjną firmę, podpisuje liczne umowy na dostawy towarów, przedstawiając sfałszowane potwierdzenia przelewu i nigdy nie zamierza regulować należności.

• Tego typu zachowanie najczęściej zostanie uznane za oszustwo, ponieważ wprowadzenie w błąd było celowe i miało służyć wyłącznie uzyskaniu korzyści majątkowej.

6. Adwokat Katowice – sprawy karne

W razie wątpliwości, czy w konkretnej sprawie doszło do przestępstwa oszustwa, warto zasięgnąć porady specjalistów. Adwokat z Katowic, mający doświadczenie w sprawach karnych, może pomóc w:

• Analizie dokumentów i ocenie ryzyk prawnych,

• Wyjaśnieniu, czy nie doszło jedynie do sporu cywilnego, który nie powinien być przedmiotem postępowania karnego,

• Wskazaniu możliwych ścieżek postępowania, zarówno z perspektywy osoby poszkodowanej, jak i strony, której stawiane są zarzuty.

7. Podsumowanie

Niewykonanie zobowiązania umownego w większości przypadków pozostaje w sferze prawa cywilnego i prowadzi do roszczeń związanych z naprawieniem szkody. Natomiast przestępstwo oszustwa (art. 286 K.k.) będzie miało miejsce, gdy można wykazać celowe wprowadzenie w błąd w celu uzyskania korzyści majątkowej.

Oceniając, czy konkretna sytuacja to jeszcze „zwykłe” niewykonanie umowy, czy też wypełnia znamiona przestępstwa, należy zwrócić uwagę głównie na zamiar i stopień dezinformacji drugiej strony kontraktu. W razie wątpliwości warto skonsultować się z doświadczonym adwokatem, zwłaszcza jeśli sprawa zmierza ku oskarżeniu o przestępstwo oszustwa.

Informacja o polityce przetwarzania danych osobowych

W celu dostarczania naszych usług wykorzystujemy pliki cookies. Aby dowiedzieć się więcej o plikach cookies, opcjach wypisu oraz Twoich preferencjach kliknij tutaj Korzystanie z naszego serwisu internetowego traktowane jest jako zgoda na politykę przetwarzania danych osobowych.