Prawo osoby zatrzymanej

Osoba zatrzymana powinna zostać niezwłocznie pouczona o przysługujących jej prawach, takich jak:

1. prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego – chodzi o niezwłoczne umożliwienie skontaktowania się z adwokatem lub radcą prawnym, zazwyczaj odbywa się to w formie rozmowy telefonicznej,
2. prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza – jeżeli osoba zatrzymana jest obcokrajowcem, a nie włada w stopniu wystarczającym językiem polskim w mowie i piśmie, ma prawa żądać obecności tłumacza przy czynnościach procesowych z nią wykonywanych,
3. prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania – ponieważ zatrzymanie jest czynnością procesową dla celów dowodowych sporządzany jest z niej protokół, który na wniosek osoby zatrzymanej może zostać jej udostępniony,
4. prawo do dostępu do pierwszej pomocy medycznej - jeśli podczas zatrzymania osoba zatrzymywana dozna jakiś obrażeń ciała lub źle się poczuj, powinna zostać jej udzielona pomoc medyczna. Z czynności udzielenia pomocy powinno zostać sporządzona dokumentacja z adnotacją, iż osoba zatrzymana może uczestniczyć w czynnościach procesowych
5. prawo do złożenia oświadczenia w związku z zatrzymaniem czy odmowy złożenia oświadczenia – zatrzymany powinien być wysłuchany, jeśli zatrzymany zechce skorzystać z tego prawa, jego oświadczenie powinno zostać zapisane w protokole zatrzymania,
6. prawo do złożenia zażalenia do sądu na zatrzymanie (więcej poniżej),
7. prawo do zawiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej dla zatrzymanego, także pracodawcy, a w przypadku obcokrajowca również na jej żądanie umożliwienie kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym.

Organy ścigania mają nadto obowiązek poinformować zatrzymanego o czasie na jaki osoba podejrzana może być zatrzymana, a także wysłuchania osoby podejrzanej.

Czas na jaki osoba może zostać zatrzymana

Zatrzymanie osoby nie może trwać dłużej niż 48 godzin od chwili zatrzymania. W praktyce wygląda to tak, że chwila zatrzymania liczona się od godziny wpisanej w protokole zatrzymania osoby dlatego ważne jest aby godzina zatrzymania została określona dokładnie, gdyż to właśnie od niej liczony jest okres zatrzymania. Czas 48 godzin od chwili zatrzymania przeznaczony jest dla organów prowadzących postępowanie przygotowawcze, a więc Policji, Prokuratury. To w tym czasie dokonywane są czynności z osobą zatrzymana, a także podejmowane decyzje co do stosowania środków zapobiegawczych lub ich zaniechania.

Jeżeli wobec podejrzanego prokuratura nie wnioskuje o zastosowanie tymczasowego aresztowania, osoba ta powinna zostać niezwłocznie zwolniona po czynnościach z jej udziałem.

Co w sytuacji gdy Prokuratura wystąpi do Sądu z wnioskiem o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

W chwili podjęcia decyzji przez prokuratora o skierowaniu wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego i przekazaniu go do dyspozycji sądu okres 48 godzin zostaje przerwany i od chwili przekazania wniosku biegnie kolejny termin wynoszący 24 godzin.

Łączny okres zatrzymania nie może przekroczyć 72 godzin od chwili zatrzymania.

Dla zobrazowanie sytuacji warto przedstawić to na przykładzie w piątek 25 października 2019 roku o godzinie 06:02 funkcjonariusze Policji dokonali zatrzymania Pana Xksińskiego w jego mieszkaniu ( to właśnie od godziny 06:02 biegnie 48 godzinny okres zatrzymania, który będzie trwał do godz. 06:02 dnia 27 października 2019 roku, w tym okresie prokurator musi przeprowadzić czynności z podejrzanym oraz podjąć decyzje co do stosowanych środków zapobiegawczych). W dniu 26 października 2019 roku o godzinie 21:30 prokurator przekazał do dyspozycji sądu Pana Xksinskiego wraz z wnioskiem o zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania. ( od godziny 21:30 dnia 26 października 2019 roku biegnie 24 godzinny termin na wydanie postanowienia do stosowaniu lub nie tymczasowego aresztowania, termin na podjęcie decyzji przez sąd upływa o godzinie 21:30 dnia 27 października 2019 roku.) W dniu 27 października 2019 roku o godzinie 19:30 sąd wydał postanowienie o zastosowaniu wobec Pana Xksińskiego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

W przypadku upływu zatrzymania tj. 48 godzin i 24 godzin musi zostać niezwłocznie zwolniony.

Prawo złożenia zażalenia na czynność zatrzymania

Zatrzymanemu przysługuje prawo złożenia zażalenia do sądu na czynność zatrzymania. Prawo to również przysługuje jego pełnomocnikowi. Termin do jego złożenia zażalenia wynosi 7 dni od dnia zatrzymania. Środek zaskarżenia przysługuje w przypadku, gdy zatrzymany uzna, iż sposób w jaki zostało wykonane zatrzymanie był nieprawidłowy (np. zastosowano wobec niego środki przymusu bezpośredniego w sytuacji gdy nie stawiał on oporu, dokonano zniszczenia drzwi wejściowych a także innych przedmiotów do mieszkania podczas siłowego wejścia) lub nie przestrzegano praw mu przysługujących (nie umożliwiono zatrzymanemu kontaktu z adwokatem). Przy rozpoznawaniu zażalenia sąd bada zasadność (a więc czy zasadne było przeprowadzenie danego rodzaju zatrzymania przy ocenie okoliczności panujących w chwili zatrzymania), legalność (czy zatrzymanie odbyło się zgodnie z obowiązującym prawem) oraz prawidłowość dokonanego zatrzymania (oceny jak przebiegało zatrzymanie, co działo się podczas niego). Sąd rozpoznaje sprawę niezwłocznie na posiedzeniu.

W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. W wypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania. Jednakże, gdy sąd stwierdzi powyższe okoliczności, a wobec podejrzanego zastosowano tymczasowe aresztowanie nie spowoduje to jego zwolnienia z aresztu śledczego.